Trang chủ -> Danh nhân Việt Nam -> BÀ BA CAI VÀNG (1836-1908)
07/06/2015 15:39
BÀ BA CAI VÀNG (1836-1908)
Cuộc đời Bà Ba Cai Vàng là người ở thôn Đại Trạch, xã Đình Tổ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Bà là con của một nhà nho không rõ tên, tục gọi là cụ Đồ. Theo lời truyền thì bà còn là con nuôi của Tuần Nhỡn, một trong những chỉ huy của Cuộc nổi dậy Cao Bá Quát ở Mỹ Lương (Sơn Tây). Khoảng ngoài 20 tuổi, vì không chấp nhận làm vợ lẽ viên chánh tổng có quyền thế tại địa phương, cha con bà phải ẩn trốn ở nhà Tuần Nhỡn. Được ông này giới thiệu, bà tham gia lực lượng của Cai Vàng. Vốn là người văn võ song toàn, bà nhanh chóng được tin dùng, rồi trở thành vợ ba của vị thủ lĩnh, nên được gọi là Bà Ba Cai Vàng. Cùng chồng chống Nguyễn Cai Vàng tên thật là Nguyễn Văn Thịnh (hay Nguyễn Thịnh). Năm 1862, ông lấy danh nghĩa "phù Lê", để phát động cuộc nổi dậy chống lại nhà Nguyễn. Sách Việt Tháng ba năm Nhâm Tuất (1862), ở Bắc Ninh có tên cai tổng Nguyễn Văn Thịnh (tục gọi là Cai tổng Vàng) xưng làm nguyên súy, lập tên Uẩn mạo xưng là con cháu nhà Lê, lên làm minh chủ, rồi nhập đảng với tên (Tạ Văn) Phụng, đem binh đi đánh phủ Lạng Giang, huyện Yên Dũng, và vây thành Bắc Ninh. Bấy giờ quan Bố chính ở Hà Nội là Nguyễn Khắc Thuật, quan Bố chính tỉnh Sơn Tây là Lê Dụ và quan Phó lãnh binh tỉnh Hưng Yên là Vũ Tảo đem quân ba tỉnh về đánh giải vây cho tỉnh Bắc... Trong khoảng thời gian đó, Bà Ba Cai Vàng đều ở cạnh chồng để cùng chiến đấu. Ngày 30 tháng 8 năm Quý Hợi (1863, có nguồn ghi 1862), Cai Vàng mất vì trúng đạn của quân triều. Kể từ đó, Bà Ba Cai Vàng kế tục sự nghiệp của chồng. Sau khi minh chủ Lê Duy Uẩn (hay Huân) bị bắt ở tỉnh thành Tuyên Quang, mùa xuân năm 1864, Bà Ba Cai Vàng trực tiếp cầm quân đánh vào Nãi Sơn (thuộc Hải Dương). Sau nhiều ngày vây đánh mà không thắng được, bà cho lui quân sau khi bắt được Vũ Tảo. Tục truyền, bà đã cho thiêu sống viên quan này, tuy nhiên theo sử nhà Nguyễn thì Vũ Tảo tự tử, được truy tặng chức Thống chế. Xét thấy không còn đủ sức để tiến hành cuộc chiến đấu lâu dài, ngày 11 tháng 3 năm 1864, bà tổ chức lễ tế chồng cùng các thuộc hạ đã mất, rồi giải tán lực lượng. Vào cửa Phật Theo truyền thuyết, Bà Ba Cai Vàng đã đến sống ẩn tu ở chùa Dận (hay Giặn, thuộc Đình Bảng, Từ Sơn, Bắc Ninh). Cũng có người cho rằng, bà đã vào tu tại chùa Hương Thủy nơi thôn Tứ Kỳ (nay là thôn Đại Trạch, xã Đình Tổ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh), với pháp danh là Đàm Giác Linh (hay Ninh). Tại chùa này, bà đã cho dựng miếu Âm Hồn để thờ chồng (Cai Vàng) và các cộng sự đã bỏ mình trong cuộc chiến vừa qua. Năm 1908, ni cô Đàm Giác Linh (Bà Ba Cai Vàng) viên tịch, thọ 72 tuổi. Hiện nay, tại miếu thờ trên vẫn còn có câu đối chữ Hán ca ngợi bà: Tiểu cát phục nhung y, kỵ mã huy kỳ, danh trấn anh hùng nhân Kinh Bắc; Nghĩa là: Thời trẻ mang giáp trụ, cưỡi ngựa phất cờ, nức tiếng anh hùng miền Kinh Bắc; Vè Cai Vàng Bài Vè Cai Vàng, không rõ tác giả. Trích các đoạn liên quan: Cai Vàng tỉnh Bắc gan thay Theo bài vè này, thì trước khi phất cờ chống Nguyễn, Cai Vàng có hỏi ý kiến của ba bà vợ. Bà cả nói: "Điềm trời chưa vững đừng đi hội này", bà hai nói: "Xin chàng nghe thiếp đừng đi", còn bà ba thì: ...Nghe hai chị nói em đây không đồng. Trước thái độ cương quyết của người vợ ba, Cai Vàng đồng ý khởi binh: Trong thì Cai Vàng xông pha Đoạn Cai Vàng bị trúng đạn, sắp mất: Cô ba cầm lấy cổ tay, |
|